โดย Selenus

ผมเกิดความหงุดหงิดทางปรัชญาอยู่พอสมควร ความหงุดหงิดนี้มักเกิดขึ้นได้กับคนทุกคนนะครับ เมื่อเราได้รับคำอธิบายบางอย่างที่ดูจะถูกต้องสมบูรณ์ เพียบพร้อมไปเสียหมด ทุกคนยอมรับว่า “ใช่” หรือ “เออว่ะ” หรือแม้แต่ “จริงที่สุดนะเพื่อน” บังเอิญเรื่องที่หลายคนว่าจริงนี้เป็นเรื่องเกี่ยวกับสิ่งอันแสนธรรมดา แต่อำนาจของมันเกินธรรมดาไปมาก สิ่งนี้เรียกว่า “ความรัก”

ทำไมต้องมาเขียนอะไร “น้ำเน่า” แบบนี้ด้วย ตอบง่ายๆ อย่างนี้ครับว่า ผมได้พูดคุยกับเพื่อนเรื่อง “น้ำเน่า” นี่แหละครับ แต่คำตอบที่ได้มีง่ายๆ อยู่ไม่กี่อย่างดังนี้ “ความรักเป็นความทุกข์นะเอ็ง” และ “ไร้สาระมากๆ เลยมึง” หรือกระทั่ง “ถึงเวลาทำมาหากินแล้ว มาเพ้อพร่ำอยู่ได้ อายุมากไปไกลแล้วนะเพื่อน” จนถึง “คิดเรื่องอื่นดีกว่าไหม”

ผมรู้สึกแปลกๆ ปนเศร้าเล็กๆ ครับ เพราะดูเหมือนว่าสิ่งที่ผมเฝ้าละเมอฝันกลายเป็นเรื่องบ้าบอไปเสียถนัด

“ความรักเป็นทุกข์” ทำไมเวลาที่เรากอดใครสักคนแล้วบรรจงจูบลงที่หน้าผากของเขา เราจึงอิ่มเอมใจยิ่ง เหตุใดหัวใจของเราจึงเต้นแรงจนไม่อาจควบคุม และเพราะอะไรร่างที่อบอุ่นในอ้อมแขนของเราทั้งคู่จึงมอบความปีติที่มิอาจอธิบาย ของอย่างนี้เรียกว่าทุกข์เหรอครับ

“ไร้สาระ” วรรณคดี ภาพวาด เสียงเพลง มิได้เกิดขึ้นเพราะรักเหรอครับ ของแบบนี้ไร้สาระได้อย่างไร

“พร่ำเพ้อ” ภาษาที่ออกมาจากหัวใจเพราะคิดถึงใครสักคน เป็นภาษาแห่งความพร่ำเพ้อเหรอครับ

“คิดเรื่องอื่น” ใช่ครับเราต้องคิดเรื่องอื่นบ้าง ก็ได้ครับ แต่ผมคิดเรื่องนี้ด้วย (ได้ไหม) เพราะมันอาจเป็นเรื่องเดียวที่ผมสามารถใช้หัวใจคิดได้ บางทีถ้าเราใช้หัวใจคิดบ้างโลกอาจจะสงบมากขึ้นก็ได้นะครับ

ตกลงเริ่มยังไงดี ผมเริ่มจากคำอธิบายง่ายๆ อย่างนี้ครับว่า ถ้าเราจะพูดเรื่องความรัก เราอาจจะต้องมองก่อนว่า คนที่เห็นว่าความรักเป็นความทุกข์เขาเข้าใจโลกอย่างไร คำตอบไม่ง่ายเลยครับ แต่เท่าที่ผมพอเข้าใจก็น่าจะเอ่ยได้ว่า โลกโดยเนื้อแท้แล้วเปลี่ยนแปลง ไม่นิ่งไม่แน่นอน ปัญหาของมนุษย์ก็คือ มนุษย์ “เพี้ยน” ที่ไปรักอะไรเข้า แล้วก็อยากให้สิ่งนั้นนิ่งอยู่กับตัว แต่เมื่อสิ่งนั้นต้องสลายไปตามกาลเวลา จิตของมนุษย์ก็ “เหี่ยวแฟบ” เพราะไปยึดเอาอะไรที่ต้องสลายไปตามกาลเวลา ทุกข์มันก็อยู่ตรงนี้แหละครับ อยู่ตรงที่เรารักสิ่งที่เจ๊งได้ สลายได้ จากได้ พรากได้ ดังนั้นเราก็ทุกข์ และต้องทำใจไปตามระเบียบ บางคนเป็นเอามากถึงขั้นบ้า ถึงขั้นบวช ถึงขั้นฆ่าตัวตาย ก็เพราะเอาตัวเองไปผูกกับความรัก หรือในอีกแง่หนึ่งก็คือความทุกข์ไงครับ

ผมเองก็ไม่ทราบนะครับว่าทัศนะแบบนี้ยอมรับได้ไหม แล้วแต่คนนะครับ ส่วนตัวผมเองก็เห็นด้วยลึกๆ คุณๆ อาจจะต้องถามนักวิชาการทางปรัชญาหรือศาสนากันเอาเอง ปัญญาของผมมีจำกัด และผมก็ไม่ใช่นักวิชาการรุ่มรวยเหตุผลอะไร ผมแค่อยากจะบอกว่าผมคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ก็เท่านั้น

ผมว่าอย่างนี้ครับ เราอาจต้องยอมแล้วกระมังครับว่าโลกมันเคลื่อนจริง เปลี่ยนจริง ไม่นิ่งจริง แต่การไม่นิ่งนั้นมันแฝงความหมายอะไรไว้บ้าง ผมกำลังจะบอกกับคุณๆ ว่า ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงนั้นเอง เรามีชีวิตโลดแล่น เราพบ พราก จาก เจอ ผู้คนมากมายเหลือคณานับ แล้วเราก็อธิบายไม่ได้หรอกครับว่าทำไมต้องเจอคนๆ นี้ แทนที่จะเจอคนๆ นั้น (ก็อธิบายกันไปนะครับว่าเป็นกรรมบ้างล่ะ เป็นพระเจ้าบ้างล่ะ ว่ากันไปนะครับ) ผมขอเรียกความเปลี่ยนแปลงแบบนี้ว่า “ความบังเอิญ” (le hasard)

เรามีความบังเอิญมากมายในชีวิตนะครับ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง เราอธิบายเรื่องราวที่เกิดกับเราได้ไม่ง่ายนัก เช่น ถ้าเราเดินไปแล้วบังเอิญโดนนกอึใส่หัว เราจะอธิบายเรื่องนี้อย่างไร ก็มีหลายอย่างนะครับ เช่น นกปวดอึพอดี ลมพัดได้พิกัดอย่างเหมาะเจาะ บังเอิญจังหวะที่เดินมันได้อยู่ แต่ทำไมมันต้องเป็นเรา ผมก็ไม่ทราบหรอกครับ เอาเป็นว่ามัน “บังเอิญ” ก็แล้วครับ

แล้วทั้งหมดนี้มันเกี่ยวกับความรักยังไง ผมคิดแบบนี้ครับว่ามนุษย์อย่างเราก็ “โอหัง” พอที่จะต่อสู้กับความบังเอิญ เราไม่ยอมให้ความบังเอิญมากำหนดชีวิตของเราง่ายๆ ผมยกตัวอย่างนะครับ เช่น ถ้าคุณเดินๆ อยู่แล้วบังเอิญฝนตก คนก็คงไม่ยืนนิ่งๆ ให้ฝนมาโดนตัวคุณจนเปียก คุณก็อาจจะสร้างหลังคา สร้างร่ม สร้างเสื้อกันฝน และอื่นๆ เพื่อให้ชีวิตคุณดำเนินไปได้โดยไม่บังเอิญเปียก

ความรักมันเกี่ยวตรงนี้แหละครับ ตรงที่ชีวิตของเราบังเอิญเจอคนๆ หนึ่ง บังเอิญพูดคุย บังเอิญยิ้มทัก หรือแม้กระทั่งบังเอิญมีเพศสัมพันธ์ด้วย แต่เมื่อความบังเอิญอนุญาตให้คนๆ นั้นอยู่กับเรานานกว่าคนอื่น ให้คนๆ นั้นอยู่ในอ้อมกอดอย่างแนบแน่นกว่าคนอื่น ให้คนนั้นดูแลเรามากกว่าคนอื่น หรือแม้กระทั่งเช็ดน้ำตาของเราด้วยอ้อมแขนของเขาอย่างที่คนอื่นทำไม่ได้ เราเองก็อดไม่ได้ที่จะรักคนนั้น แม้ว่าเราจะรู้ว่าวันหนึ่งเขาจะสูญสลายมลายไปตามกาลเวลาก็ตาม

ประเด็นที่ผมกำลังบอกคือ การรักใครสักคนนี่แหละครับที่ทำให้เราเป็นมนุษย์มากๆ มนุษย์ที่ “โอหัง” และ “บังอาจ” ที่จะสู้กับความบังเอิญที่พร้อมจะพรากคนรักของเราไป

วิธีที่มนุษย์สู้กับความบังเอิญก็ได้แก่ภาษานี่แหละครับ ถ้าคุณเป็นอีกคนที่เคยสารภาพรักกับคนที่อยู่ตรงหน้าด้วยหัวใจที่สั่นไหวยากแก่การควบคุม จงรับรู้ไว้เถอะครับว่าคุณกำลังสู้กับความบังเอิญ เพราะเมื่อคุณกำลังบอกคนที่อยู่ตรงหน้าว่า “รัก” และ “ผูกพันกับฉันนะ” หรือแม้แต่ “ฟังเสียงหัวใจของฉันด้วยหัวใจของเธอ แล้วอย่าจากฉันไป” คุณกำลังหยุดความบังเอิญทั้งมวล ไม่ว่าจะเป็นการเจอกัน การมีข้อดี ข้อเสียของเขา การมีเพศสัมพันธ์ และการพรากจากกันด้วยความบังเอิญ ไม่มีใครอยู่กับคุณได้ทั้งชีวิตครับ แต่คำว่ารักที่เอ่ยจะหยุดทุกๆ สิ่งที่บังเอิญ และจากนี้เป็นต้นไปเมื่อคุณมีเขาเคียงข้าง ชะตาและความรักจะอยู่ที่คุณ ไม่ได้อยู่ที่ความบังเอิญ คุณทั้งคู่จะสร้างความรักด้วยกัน ความรักเป็นเรื่องของมนุษย์ไม่ใช่ความบังเอิญ คุณสร้างความรักด้วยการ “ผูก” และ “พัน” ด้วยภาษากับคนที่อยู่ตรงหน้าไว้ไม่ให้จากคุณไปไหน

ดังนั้น การเอ่ยคำรักจึงเป็นการกำหนดความบังเอิญไว้ในมือ (fixer le hasard) ไม่ให้ความบังเอิญพรากเขาไปจากคุณ คำสัญญา สาบาน และ “รักคุณ” จึงเป็นเครื่องมือในการต่อสู้กับความบังเอิญ ทำให้มนุษย์สง่างามโดดเด่นท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงเหนือสิ่งอื่นใดในโลกที่ต้องดำเนินไปเพราะความบังเอิญ มนุษย์กำหนดโชคและรักด้วยภาษารักนี่แหละครับ

ในแง่นี้การบอกรักสำคัญนะครับ เพราะมันทำให้สิ่งที่บังเอิญอย่างจูบ กอด สายตา และอื่นๆ หยุดนิ่งที่คุณ และจากนี้ไป การกอด จูบ สัมผัส กลิ่นจางๆ ของเขาจะเกิดขึ้นด้วยตัวคุณไม่ใช่ความบังเอิญอย่างที่แล้วมา คนที่ไม่เอ่ยปากฝากรักก็เท่ากับปล่อยให้ความบังเอิญขโมยความรักของเขาไปอย่างง่ายดายก็เท่านั้น

แต่อย่างว่านะครับ ความบังเอิญก็ไม่ได้ใจดีกับเราเท่าไรนัก แม้ว่าเราในฐานะมนุษย์จะสู้กับความบังเอิญ แต่เราก็ไม่ได้ชนะในทันทีหรอกครับ เพราะความบังเอิญมีความทุกข์เป็นอาวุธไงครับ

ผมกำลังจะบอกอย่างนี้ครับว่า ความบังเอิญพรากคนรักของคุณไปจากคุณได้ไม่ยากเลยครับ ระยะทาง ความห่างไกล ความเจ้าชู้ หรือกระทั่งความตาย ทุกอย่างนี้ทำให้เราทุกข์สาหัส เพราะความรักยังอยู่กับเราในขณะที่คนที่เรารักไปจากเราแล้ว ความบังเอิญพยายามกระชากความรักไปจากเราโดยใช้ความทุกข์นี่เเหละครับเป็นอาวุธ

มนุษย์ที่พ่ายความบังเอิญจึงต้องลืมรัก ลืมให้ขาด ลืมให้หมด หรือพูดง่ายคือทำอะไรก็ได้ไม่ให้รัก เผาจดหมาย ทำลายของขวัญ เกลียดเขาคนนั้นที่เคยรัก ฆ่าตัวตาย หรือแม้แต่บวชลาโลกกิเลสเสียเลย ความทุกข์ทำให้เราต้องเข้าใจว่าโลกมันเปลี่ยน อย่าเอาอะไรมากกับความรัก มันก็เป็นความทุกข์ดีๆ นี่เอง เราพ่ายแพ้ย่อยยับก็ด้วยความทุกข์นี่แหละครับ เพราะเราทนความทุกข์ได้จำกัด

กระนั้นก็ตาม ผมก็ยังอยากอธิบายต่อเพราะผมเชื่อว่ามีมนุษย์ที่ยอมทนทุกข์เพื่อที่จะได้รัก แม้ว่าความบังเอิญจะชนะไปบ้างแล้วก็ตาม

ผมคิดว่ามีคนที่จดจำความความรักลึกซึ้งเอาไว้กับตัว เล่าและบอกกล่าวความรักนั้นกับคนอื่น ด้วยภาษา วรรณคดี ศิลปะ และยินยอมเจ็บ เพราะไม่ยอมให้ความบังเอิญที่ยิ่งใหญ่มาพรากรักไปจากเรา และแม้ว่าเราจะเจ็บมากมายเหลือแสนจนเสียน้ำตา แต่ก็สามารถเลือกเจ็บปวดทุกข์เพื่อมิยอมให้ความรักโบยบินจากเราไป ความบังเอิญจึงไม่ชนะเสมอไป แม้ว่าจะพรากคนที่เรารักไปจากเรา มิหนำซ้ำเรายัง “ชนะ” ความบังเอิญด้วย เพราะมันไม่สามารถฉกชิงรักไปจากเรา เรายังคงรั้นที่จะรัก ดันทุรังที่จะเจ็บ ในแง่นี้ไม่ว่าความบังเอิญหรือความทุกข์ก็เอามนุษย์อย่างเราๆ ไม่อยู่ มิหนำซ้ำเรายังสร้างวรรณคดี ศิลปะ อนุสาวรีย์ และอื่นๆ เพื่อยืนยันรักให้เป็นที่ประจักษ์แก่โลก และท้าทายต่อความบังเอิญและความทุกข์ว่า “ไม่ว่าอะไรก็พรากความรักไปจากมนุษย์ไม่ได้”

มนุษย์ยิ่งใหญ่ สวยสง่า บ้าบิ่น และยืนหยัดอยู่ในโลกแห่งการเปลี่ยนแปลงความบังเอิญด้วยอำนาจแห่งรัก ด้วยอ้อมกอดอันอบอุ่น ด้วยรอยจูบลึกซึ้ง ด้วยหัวใจที่สั่นสะท้านยามออกปากฝากรัก และด้วยการยืนยันที่จะรักแม้จะต้องเจ็บปวดปางตาย

จงรู้ไว้เถอะครับว่าเมื่อคุณเจ็บและเป็นทุกข์ ความรักจะอยู่กับคุณ หล่อเลี้ยงคุณ และผลักดันให้คุณสร้างสรรค์ เพื่อยืนยันอำนาจแห่งรักและความสามารถของมนุษย์ที่จะรัก คุณจะสวยงาม น่าทะนุถนอม สายตาของคุณจะเปี่ยมอารมณ์รักอ่อนไหว คุณจะอ่อนละไมหวานซึ้ง และก็จงรับรู้เถอะครับว่าถ้าคุณเลือกจะเกลียดคนที่คุณรัก เลือกที่จะลืม เผาผลาญ หรือแม้แต่พ้นทุกข์ คุณอาจดูทรงปัญญา เจนโลก แต่คุณจะจืดชืด ชาชิน หลีกหนีสิ่งที่หัวใจเรียกร้อง ที่สำคัญคุณจะพ่ายแพ้ต่อความบังเอิญทั้งปวง ทุกอย่างจะจากคุณไปอย่างไม่มีวันกลับ

บางทีความรักอาจต้องซื้อด้วยความทุกข์นะครับ ความรักจึงจะอยู่กับเราไปแสนนาน

ถึงตอนนี้ผมเองก็ไม่แน่ใจนะครับว่าความรักเป็นความทุกข์หรือไม่ เรื่องที่ผมพูดไร้สาระหรือไม่ คงต้องแล้วแต่คุณๆ ทุกคนจะตัดสินเอาเอง ผมได้แต่รับรู้ตอนนี้ว่าผมกำลังต่อสู้กับความบังเอิญที่บังเอิญใจร้ายกับผมอยู่ไม่น้อย ผมเขียนบทความนี้ก็ไม่ใช่ด้วยเหตุผลอื่นใดหรอกครับ ก็ด้วยความรักนั่นเอง

แน่นอนผมเขียนบทความนี้ด้วยคำถาม และด้วยความเห็นแย้งกับทัศนะทั่วไป แต่ผมก็สำนึกอยู่เสมอว่า หัวใจผมเต้นไม่เป็นจังหวะเมื่อเขียนบทความนี้เพราะคนๆ หนึ่งไม่ออกไปจากหัวใจผมเสียที เห็นไหมครับว่าความรักแม้จะเจ็บปวดแต่ก็ผลักดันให้ผมสร้างสรรค์อย่างน้อยก็บทความนี้ให้คุณๆ ได้อ่าน

ปล. อยากอ่านอะไรที่น่าสนใจกว่านี้ ลองอ่าน Eloge de l’amour งานของ Alain Badiou และ Victims and Values: A History and Theory of Suffering ของ Joseph A. Amato

(ขอบคุณภาพประกอบจาก pixabay.com)